M I K O Ł A J   K O P E R N I K   1 4 7 3 - 1 5 4 3

Z małżeństwa Mikołaja i Barbary Koperników urodziło się co najmniej czworo dzieci: Andrzej, Barbara, Katarzyna i Mikołaj. Ten ostatni przyszedł na świat 19 lutego 1473 roku. Wczesne dzieciństwo Mikołaja upłynęło w ciszy domu rodzinnego w Toruniu. Ojciec był dość zamożnym kupcem i rajcą miejskim. W 1483 roku zmarł i opiekę nad osieroconą rodziną przejął brat matki - Łukasz Waczenrode, wówczas kanonik włocławski i warmiński. Był to człowiek milczący i surowy. Mikołaja i jego, prawdopodobnie młodszego, brata Andrzeja postanowił kształcić. Katarzyna wyszła za mąż za kupca Gertnera z Krakowa, Barbara zaś wstąpiła do zakonu benedyktynek. Od tego momentu rozpoczął się okres ścisłego związku pomiędzy młodymi Kopernikami a Łukaszem Waczenrode. Wuj przypuszczalnie wysłał ich do szkoły w Chełmnie, gdzie uczyli się arytmetyki, muzyki i łaciny. Bardziej prawdopodobne jest jednak, że kształcili się cały czas w rodzinnym Toruniu.

Waczenrode dążąc do godności biskupiej przyjął w 1487 r. święcenia kapłańskie, a w 1489 r. objął biskupstwo warmińskie. Wraz ze wzrostem jego wpływów i zamożności wzrosły możliwości udzielenia pomocy siostrzeńcom. Ukończywszy naukę na poziomie trivium i quadrivium, czyli tzw. siedmiu sztuk wyzwolonych wykładanych w szkołach średniowiecznej Europy, obaj bracia udali się jesienią 1491 r. do Krakowa i zapisali się na studia do Akademii Krakowskiej. Kopernik studiował w Krakowie cztery lata, jednak ich nie ukończył, co było przemyślanym manewrem wuja, gdyż pozwalało przyszłemu kanonikowi na podjęcie dalszej nauki.

W 1495 r. przyjechał na Warmię do stołecznego Lidzbarku Warmińskiego i przez jakiś czas przebywał u boku wuja, który obu swych siostrzeńców postanowił wprowadzić do kapituły warmińskiej na stanowiska kanoników. Zamiar ten jednak się nie powiódł. Obaj bracia udali się do włoskiej Bolonii. Miasto posiadało wówczas słynny na całą Europę uniwersytet z doborową kadrą i z tego powodu zwano je "matką studiów". Tam, stosownie do zaleceń wuja Mikołaj Kopernik zapisał się na studia prawnicze, które go jednak nie pociągały (takie właśnie studia ukończył wcześniej Łukasz Waczenrode i chciał, aby one pomogły siostrzeńcowi w późniejszej karierze). Jego zainteresowania zwracały się w stronę astronomii. Dlatego też poświęcał jej cały swój wolny czas. Studia prawnicze postępowały wolno, widocznie dlatego, że zbyt dużo czasu poświęcał swej pasji. W Bolonii zdobył Mikołaj zaledwie tytuł magistra.

W czasie swych studiów prawniczych obaj Kopernikowie udali się do Rzymu. Rok 1500 był uroczyście przez Kościół obchodzony jako rok jubileuszowy i bracia pragnęli prawdopodobnie wziąć udział w odbywających się w Wiecznym Mieście uroczystościach jubileuszowych.

Na wiosnę 1501 r. obaj bracia opuścili Włochy i udali się ponownie na Warmię. Obaj studiów nie ukończyli i potrzebowali zgody kapituły na dalszą naukę. Z prośbą taką też zwrócili się do kapituły. Kapituła przychyliła się do ich życzeń i udzieliła żądanego urlopu, tym bardziej, że Mikołaj obiecywał studiować medycynę, a więc mógł się stać w przyszłości lekarzem biskupa i kapituły. Jeszcze jesienią tego roku obaj bracia wyruszyli w drogę do Włoch. Studia medyczne trwały trzy lata. Należało potem odbyć roczną praktykę pod kierownictwem jakiegoś sławnego lekarza. Po tym wszystkim można było dopiero zdawać egzamin doktorski. Kopernik stosownie do swego zobowiązania wobec kapituły rozpoczął studia medyczne i przygotowywał się do egzaminu z prawa. Podobnie jak w Bolonii tak i w Padwie Kopernik nie ograniczał się do studiowania przedmiotów wskazanych przez kapitułę, lecz z zapałem zgłębiał tajniki umiłowanej astronomii. Szukał ciągle odpowiedzi na pytanie: jak właściwie zbudowany jest świat?

Kopernik studiował dalej medycynę i prawo. Wiosną 1503 r. udał się do Ferrary, aby złożyć tam egzamin doktorski z zakresu prawa. Egzamin wypadł poprawnie i młodemu kanonikowi warmińskiemu komisja nadała tytuł doktora praw. Dyplomu ukończenia studiów medycznych jednak nie uzyskał, a przynajmniej nic na ten temat nie wiadomo.

Pod koniec 1503 r. Kopernik opuścił Italię i skierował się do Polski. Zamieszkał na zamku w Lidzbarku Warmińskim, gdzie pełnił obowiązki osobistego sekretarza i doradcy biskupa. Kapituła idąc na rękę wujowi Mikołaja, mianowała Kopernika kanonikiem przybocznym polecając mu szczególnie pieczę nad zdrowiem biskupa. Zwolniła go jednocześnie od obowiązku kanonika rezydującego przy katedrze, pozostawiając mu wszakże dotychczasowe dochody.

Ze względu na trudny charakter wuja i brak zainteresowania karierą polityczną, Mikołaj najprawdopodobniej opuścił dwór biskupi w 1510 roku na stałe przenosząc się do Fromborka. Przed wyjazdem podarował dedykowane wujowi tłumaczenie z greki na łacinę wierszy Symokatty (Listy obyczajowe, sielskie i miłosne).

W czasie swojego pobytu na dworze biskupa Mikołaj Kopernik spisał zarys swojej koncepcji heliocentrycznej budowy świata w postaci tzw. "Komentarzyka", który w formie ręcznych odpisów krążył po Europie wzbudzając zainteresowanie warmińskim astronomem.

W styczniu 1512 r. Waczenrode udał się na zaproszenie króla Zygmunta do Krakowa na jego wesele. Biskupowi towarzyszył Mikołaj Kopernik. Obaj spędzili jakiś czas w Krakowie. Opuszczając Kraków Waczenrode i Kopernik rozstali się. Biskup udał się na sejm do Piotrkowa, Mikołaj zaś prawdopodobnie pojechał na Warmię. Z końcem marca Waczenrode opuścił Piotrków. W drodze jednak ciężko zachorował i w stanie beznadziejnym dowieziono go do Torunia. Zawiadomiony o tym Kopernik przyjechał z Fromborka do Torunia do łóżka konającego wuja. Przybyli też i inni lekarze, było już jednak za późno. Biskup zmarł. Kopernik odwiózł zwłoki do Fromborka, gdzie je pochowano z należytymi honorami. Niestety, nie jest znane dokładne miejsce jego pochówku).

Nowym biskupem został Fabian Luzjański. Kopernik nie pełnił już przy nim funkcji kanonika przybocznego. Zamieszkał w kanonii poza murami fromborskiej katedry, a w północno-zachodniej wieży murów otaczających katedrę zajął wieżę, którą nabył za 175 grzywien płatnych ratalnie w ciągu czterech lat. Spędził tu najbardziej twórcze lata swego życia. Nie wiemy dokładnie kiedy Mikołaj rozpoczął pracę nad swym dziełem "De revolutionibus" - przypuszczalnie nastąpiło to około 1515 r. Nie znamy też przebiegu jego pracy nad tym dziełem, bowiem astronom fromborski utrzymywał wszystko w tajemnicy, dopuszczając do niej tylko najbliższych przyjaciół, m.in. Tidemanna Gizego. Wiemy tylko, iż powstawało etapami, na przestrzeni wielu lat, o czym świadczą różne rodzaje papieru, na którym było spisywane.

Od listopada 1516 do listopada 1519 roku Mikołaj Kopernik przebywał na zamku w Olsztynie, gdzie pełnił funkcje administratora dóbr wspólnych kapituły. do jego obowiązków należało zarządzanie dobrami kapituły katedralnej. Administrator na tych terenach zarządzał ziemią, pełnił władzę sądowniczą oraz odpowiadał za sprawy podatkowe. Z tego okresu na murach olsztyńskiego zamku pozostała po Koperniku pamiątka w postaci tablicy astronomicznej, prawdopodobnie służąca do wyznaczania daty wiosennego zrównania dnia z nocą w związku z reforma kalendarza planowaną przez ówczesnego papieża. W 1519 roku, na życzenie biskupa sporządził też mapę Zalewu Wiślanego.

Drugi pobyt Kopernika w Olsztynie związany był z wojną, jaką zakon krzyżacki prowadził z królestwem polskim. W roku 1520 Kopernik przygotował obronę Olsztyna przed wojskami wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna. Tam też dokonał inwentaryzacji archiwum kapituły, a także przygotował pierwszą redakcję traktatu monetarnego, który zaowocował sformułowaniem prawa, że gorszy pieniądz wypiera z obiegu ten lepszy (prawo Kopernika -Greshama).

W roku 1530 opracował nowe sprawiedliwe ceny chleba (tzw. taksa chlebowa). To kolejny przykład spośród wielu ukazujących rozległe zainteresowań świadczące o wielkości umysłu Naszego Patrona. Dlatego często podaje się Mikołaja Kopernika jako przykład typowego człowieka renesansu.

Pomimo tak wielu prac i obowiązków, nie zapominał Kopernik o swej prawdziwej pasji - astronomii. W wolnych chwilach pisał kolejne księgi swego wielkiego dzieła opisującego nowy porządek świata ze Słońcem w środku i Ziemią jako jedną z planet. Nie wiadomo, czy dzieło życia Mikołaja Kopernika ujrzałoby światło dzienne, gdyby nie przybycie do Fromborka młodego niemieckiego doktora matematyki - Joachima Retyka. Za jego namową nasz astronom podjął intensywne prace nad ostateczną redakcją działa.

Zmarł 21 maja 1543 r., a może nawet wcześniej. Nikt w tamtych czasach nie zadbał o dokładne zanotowanie tej daty. Pochowano go w katedrze fromborskiej koło ołtarza, którym się opiekował jako kanonik. W tym samym czasie dzieło pt. "De revolutionibus orbium coelestium" wielkiego Polaka ukazało się drukiem w Norymberdze, lecz nie wiadomo, czy dane było je zobaczyć autorowi. W tym czasie Kopernik leżał sparaliżowany po wylewie krwi do mózgu.

"De revolutionibus" było napisane po łacinie i miało jeszcze kilka kolejnych wydań (Bazylea 1566, Amsterdam 1617). Składało się z sześciu ksiąg. Rękopis znajduje się obecnie w Krakowie. Pierwsze polskie tłumaczenie ukazało się dopiero w roku 1854. Ze względu na rewolucyjne treści niezgodne z nauczaniem kościelnym dzieło Kopernika zostało umieszczone w 1616 roku na indeksie ksiąg zakazanych, skąd zostało usunięte dopiero w roku 1828.

Nasza szkoła nosi imię Mikołaja Kopernika od początku powstania po II wojnie światowej, czyli od 1945 roku. Pomnik wykonany przez artystę rzeźbiarza Bolesława Marshalla (jeszcze w jego czasach studenckich) stanął przy szkole w 1966 roku, a zakupiony został m.in. ze składek uczniowskich. Tradycją stały się coroczne szkolne konkursy wiedzy o patronie szkoły oraz uroczyste apele w okolicach daty urodzin Kopernika.

W 2005 r. archeologom prowadzącym badania na terenie fromborskiej katedry udało się znaleźć i zidentyfikować szczątki wielkiego astronoma, którym urządzono ponowny pochówek 22 maja 2010 r. Trumna ze szczątkami wielkiego astronoma przez kilka godzin przebywała również w naszym mieście, a w kondukcie pogrzebowym za trumną szedł poczet sztandarowy naszej szkoły.

* * *

W czym wyraża się geniusz Mikołaja Kopernika? Jego dzieło wyprzedziło znacznie epokę, w której przyszło mu żyć. Stosowane przez niego metody naukowe do dziś budzą szacunek i ukazują wzór rzetelności badań uczonego oraz uporu w dążeniu do poznania prawdy. Cześć jego pamięci!

 

Opracowanie: Jacek Drążkowski

 

Zobacz też: http://copernicus.torun.pl/

pl.wikipedia.org/wiki/Mikołaj_Kopernik

UWAGA: Z okazji imienin Patrona, 6 grudnia 2022 r. udostępniona została elektroniczna wersja książeczki "Mikołaj Kopernik w pytaniach i odpowiedziach". Ma to być przydatna pomoc dla uczniów przygotowujących się do konkursów wiedzy o Naszym Patronie :)
Książeczka dostępna jest tutaj: http://meteoryt.info/DTP/MK_w_pytaniach_i_odpowiedziach.pdf